rzecz

1. Brać się, wziąć się do rzeczy «przystępować, przystąpić do jakiejś pracy, zaczynać, zacząć działać»: „Chłopaki” ostro wzięli się do rzeczy. Najwyższy złapał „drugiego” za głowę i podniósł na wysokość pół metra. W tym czasie inny wskoczył na dach samochodu i zaczął po nim skakać. A. Lewańska, Sonata.

2. Coś (jest) czyjąś rzeczą «coś wchodzi w zakres czyichś obowiązków, coś leży w kręgu czyichś zainteresowań»: Pańską rzeczą jest znaleźć sprawcę, naszą pomóc w tym. U. Milc-Ziembińska, Śmierć.

3. Coś (jest) do rzeczy «coś jest właściwe, sensowne, odpowiednie, takie, jak być powinno»: Pomysł, trzeba przyznać, zupełnie do rzeczy, tylko skąd weźmiecie pieniądze na jego realizację? Roz tel 2002.

4. Coś jest na rzeczy «istnieje ukryty powód takiego, a nie innego obrotu sprawy»: – Światowe kino coraz częściej podkreśla wartości rodzinne. Czy czeka nas apoteoza wierności? – Coś jest na rzeczy, ale to na razie pochopne wnioski. TSt 7/2000.

5. Coś jest rzeczą ludzką «coś jest właściwe ludziom, charakterystyczne dla nich»: Dzisiaj przyznaję, że powinienem dać się wcześniej leczyć, ale mylić się w tych sprawach jest rzeczą ludzką. W. Karpiński, Fajka.

6. Do rzeczy! «wyrażenie nakazujące powrót do zasadniczego tematu rozważań»: A teraz – do rzeczy. Powtarzam jeszcze raz: Jeżeli za godzinę wozy z mąką ukażą się na brzegu i w pół godziny galary będą naładowane, odjedziemy, nie przybijając do brzegu i nie robiąc nikomu nic złego. B. Jasieński, Palę.

7. Duża rzecz «powiedzenie wyrażające podziw, uznanie dla czegoś»: – To musi być... – mówiła rozmarzonym głosem – to musi być duża rzecz, tak na przykład... na przykład umieć napisać wiersz. J. Broszkiewicz, Wielka.

8. Jak rzeczy stoją; jak się rzeczy mają «jak sprawa wygląda, jaka jest sytuacja»: Chciałem tylko panu pokazać, jak rzeczy stoją. My wiemy o was wszystko, a wy? Co wy o nas wiecie? S. Mrożek, Teatr 2. Oficjalnie mówiono prawie to samo, co niedawno mogliśmy przeczytać w Raporcie Komisji. Jednak dopiero rozmowy kuluarowe przekonały mnie o tym, jak się rzeczy mają. Wprost 893/2000.

9. Ktoś (jest) do rzeczy

a) «o kimś, kto nadaje się do czegoś, jest odpowiedni, kompetentny»: (...) mam zrobić audycję o jednym przodowniku pracy i o jego rodzinie, byłam u niego, to on owszem jest całkiem do rzeczy, żona też (...). K. Kofta, Wióry.

b) «ktoś jest atrakcyjny, sympatyczny»: Fizycznie też jest zupełnie do rzeczy, mimo że ma trochę nadwagi. Jutro spróbuję dać mu kilka wskazówek dietetycznych. J. Zielonka, Antypody.

10. Mała rzecz, a cieszy «o sprawiającym radość drobiazgu»: Międzynarodowy Dzień Teatru. Wybierz się na jakiś dobry spektakl teatralny, a w swojego ulubionego artystę rzuć (niedużymi) kwiatami. Mała rzecz, a cieszy... Cosm 3/2000.

11. Mówić do rzeczy «mówić rozsądnie, z sensem»: Panie Smuga, co ten chłopak wygaduje? – zapytał zbity z tropu marynarz. – Mówi wcale do rzeczy – odparł Smuga, który w lot odgadł zamiary Tomka. A. Szklarski, Łowcy. Słuchałem gadaniny Henryka, mówił niby do rzeczy i przytomnie, ale przeskakiwał z tematu na temat i nie kończył zaczętych zdań. T. Różewicz, Opowiadania.

12. Mówić, pot. gadać, pleść, bredzić od rzeczy «mówić bez sensu, pleść głupstwa»: Rozumiesz coś z tego, co mówię? Pewnie myślisz, że gadam od rzeczy. P. Krawczyk, Plamka.

13. Na rzecz kogoś, czegoś «na czyjąś korzyść, dla kogoś lub czegoś, dla czyjegoś dobra»: Dochód z przedstawienia przeznaczony będzie na rzecz powodzian. DD 24/08/2001.

14. Nic z tych rzeczy «zupełnie nie to, nie z tej dziedziny (zwłaszcza erotycznej)»: Owszem, nie przeczę, odwiedzał nas często, ale nic z tych rzeczy. On jest impotentem, czy ty w ogóle potrafisz zrozumieć, co to znaczy dla mężczyzny być w łóżku z dziewczyną i nic? R. Antoszewski, Kariera.

15. Opowiadać, pot. pleść, wygadywać, bredzić niestworzone rzeczy «zmyślać, mówić coś, w co trudno uwierzyć»: Ludziska opowiadali niestworzone rzeczy. Uważałem to wszystko za przekoloryzowane bajki. R. Antoszewski, Kariera.

16. Przystąpić do rzeczy «zacząć omawiać jakąś sprawę, podjąć właściwy temat, problem»: – Moja mamo – przystąpił od razu do rzeczy – jedziemy do nas na wieś. Na mleczko, na powietrze. Doktór powiada, że mamie życie w tych dusznych miejskich murach bardzo szkodzi. M. Dąbrowska, Noce.

17. Rzecz idzie, toczy się o kogoś, o coś «sprawa dotyczy kogoś lub czegoś, chodzi o kogoś lub o coś»: Czy jednak komisarz uzdrowi sytuację? Wątpię. Rzecz idzie o władzę, która wymykała się z rąk. GW 19/05/2000.

18. Rzecz jasna, prosta, wiadoma «oczywiście, naturalnie»: Szczegółowe właściwości cementów tej samej klasy i rodzaju, zależą, rzecz jasna, od wyjściowych surowców i techniki produkcji. Z. Jamroży, Beton.

19. Rzecz publiczna «dobro ogólne, sprawy ogólne – w przeciwieństwie do dobra jednostki»: Siedziało tam przy stole obywatelstwo okoliczne, przy piwie... Gadali dużo i głośno, o rzeczach publicznych, krajowych... L. Kruczkowski, Kordian i cham.

20. przestarz. Słyszana, widziana (to) rzecz; słyszane, widziane (to) rzeczy! «wyrażenie ujawniające zdziwienie, oburzenie, lekceważenie, ironię mówiącego»: Słyszane rzeczy! To dziewczę, które prochu nie wąchało, ośmiela się twierdzić, że my na wojnie czyściliśmy buty w przedpokojach (...). S. Żeromski, Przedwiośnie.

21. euf. Te rzeczy «sfera życia seksualnego; erotyka»: Kobiety częściej odczuwają obrzydzenie, bo chyba częściej uczestniczą w akcie bez „zapamiętania”, a nawet, wręcz przeciwnie, uważają, że muszą robić „te rzeczy” z poczucia obowiązku albo są wręcz moralnie lub fizycznie do nich zmuszane. K. Kofta, Wychowanie.

22. W gruncie rzeczy, w istocie rzeczy, w samej rzeczy, w rzeczy samej «w rzeczywistości; naprawdę, rzeczywiście, istotnie»: Była duża, czarnowłosa, o wielkich, cygańskich oczach i zanadto rumianych policzkach, w gruncie rzeczy nieładna. W. Kowalewski, Bóg. Ja tam prędzej będę od was! I w rzeczy samej, w trzy dni po nich wyruszył na swojej ciupadze, a już go na miejscu zastali, gdy przybyli. H. Kostyrko, Klechdy.

23. Wracać do rzeczy «po dygresji lub przerwie zaczynać znów omawiać właściwy temat»: Nigdy nic nie wiadomo, pani Jadwigo. Wracając do rzeczy, chciałbym spytać, czy nie uczyłaby pani mojego Tadasa francuskiego i tych tam manier. M. Ławrynowicz, Diabeł.

24. Znajomość rzeczy «orientacja w czymś; znawstwo»: Jednak podobał jej się, gdyż był wykształcony i umiał całymi godzinami mówić na każdy temat z ogromną znajomością rzeczy. M. Dąbrowska, Noce.

25. Z natury, istoty rzeczy; siłą rzeczy «ze względu na obiektywne czynniki, okoliczności, od których coś zależy; z konieczności»: Mimo iż szeroki rozgłos zyskały opowieści o inwestorach, którzy z dnia na dzień zdobyli fortunę na giełdzie, dokonywanie na niej transakcji z natury rzeczy jest połączone z ryzykiem. Rekl 2000.

Istota rzeczy zob. istota.

Nazwać rzecz (rzeczy) po imieniu zob. nazwać.

Rzeczy ostateczne zob. ostateczny.

To zmienia postać rzeczy zob. I postać.

Wielkie (mi) rzeczy, wielka (mi) rzecz zob. wielki 2.

Złośliwość rzeczy martwych zob. złośliwość.

Znać się na rzeczy zob. znać się.